Όσο και αν δεν μας αρέσει που το παραδεχόμαστε, τα πάντα γύρω απο το σκάκι κινούνται γύρω απο το άνοιγμα. Η μελέτη του παιχνιδιού βασίζεται στην πρόσβαση σε μεγάλο όγκο υλικού που το μεγαλύτερο κομμάτι του είναι οργανωμένο με βάση το άνοιγμα. Έτσι μπορούμε να μελετήσουμε για παράδειγμα το γκαμπί της Βασίλισσας και να αναλύσουμε τις τυπικές θέσεις και τα τυπικά φινάλε που προκύπτουν. Η προετοιμασία για μια παρτίδα βασίζεται στο ρεπερτόριο του αντιπάλου. Δεν έχει τόση σημασία το ΕΛΟ και η αγωνιστική του κατάσταση όσο το να ξέρουμε ποιά ανοίγματα παίζει καλά και ποιά όχι. Καθημερινά βλέπουμε εκπλήξεις σε τουρνουά επειδή το φαβορί έκανε το “λάθος” να μπεί σε μια βαριάντα που ο αντίπαλος ήξερε καλύτερα. Η πρόοδος του παιχνιδιού γίνεται και αυτή με βάση το άνοιγμα. Παίχτες όλων των επιπέδων αναλύουν συνέχεια ανοίγματα προσπαθώντας να βρούν μια καινοτομία, μια νέα κίνηση που θα ξεκλειδώσει τα μυστικά της θέσης. Αυτή η κίνηση μπορεί να είναι είτε μια ενδιάμεση σε μια παλιά βαριάντα ή μια νέα κίνηση που φαίνεται παράδοξη εκ πρώτης όψεως αλλά τελικά στέκει και μας κάνει να αναθεωρήσουμε λίγο τους κανόνες στρατηγικής.
Επειδή όμως το σκάκι είναι άπειρο, όλος αυτός ο όγκος πληροφορίας έχει γίνει τεράστιος και συνέχεια αυξάνει. Καθημερινά κατακλυζόμαστε απο νέες παρτίδες, θέσεις και βαριάντες απο βιβλία, περιοδικά, υπολογιστές και κυρίως από το ιντερνετ. Πριν προλάβουμε να χαρούμε επειδή σε μια θέση το 9. Πε2 δίνει πλεονέκτημα, πριν καν προλάβουμε να πάρουμε τον πόντο σε καμιά παρτίδα — έστω online bullet –, έρχεται η κατάρριψη 9.. Βζ8! και πάμε πάλι απο την αρχή. Πράγματι το να παρακολουθεί κανείς τις εξελίξεις και να είναι πάντα άρτια ενημερωμένος είναι κανονική δουλειά και μόνο οι επαγγελματίες του χώρου μπορούν να το κάνουν.
Όπως στη σκακιέρα έχουμε άσπρα και μαύρα έτσι και εδώ έχουμε δύο στρατόπεδα. Απο τη μια μεριά είναι αυτοί που λενε ότι όλο αυτό καταστρέφει την ουσία του παιχνιδιού. Το σκάκι είναι μια μάχη ένας προς ένας, τι μετράει ο ένας ενάντια στο τι μετράει ο άλλος. Όλη αυτή η συσσωρευμένη γνώση νοθεύει τον ισχυρισμό ότι ο καθένας παίζει μόνος του. Απο την άλλη μεριά είναι οι οπαδοί της ανάπτυξης. Αυτοί λένε ότι πάντα έτσι ήταν το παιχνίδι. Οι νέες κινήσεις που ανακαλύπτονται μας βοηθάνε να κατανοήσουμε καλύτερα το παιχνίδι και τη στρατηγική του. Με το 9. Πε2 πλέον καταλαβαίνουμε ότι η στήλη δ δεν είναι σημαντική για την επίθεση, όπως νόμιζαν τα τελευταία 5 χρόνια.
Προς το παρόν η παρτίδα συνεχίζεται και δεν έχουμε νικητή. Έχουμε όμως πολύ καλές κινήσεις και απο τις δύο μεριές. Οι παραλλαγές του σκακιού όπως chess960, no castling κτλ εξελίσσονται συνέχεια και η συνεχής επανεκτίμηση τους δείχνει πως καταργούν τη θεωρία ανοιγμάτων χωρίς να αλλάζουν την ουσία και τους κανόνες στρατηγικής του παιχνιδιού. Απο την άλλη καινούργιες σκακιστικές μηχανές όπως το AlphaZero ανοίγουν νέους δρόμους, μας μαθαίνουν το παιχνίδι απο την αρχή και μας θυμίζουν ότι το σκάκι είναι άπειρο και υπάρχει ακόμα πολύ ανεξερεύνητο έδαφος.
Για τώρα, ας υποθέσουμε ότι η δεύτερη πλευρά έχει την κίνηση και ας δούμε μερικές θέσεις και μερικές καινοτομίες που αρχικά φαίνονται αδύνατες κινήσεις και που σίγουρα ένα παλιό βιβλίο θεωρίας θα τις καταδίκαζε, όμως οι αναλύσεις έδειξαν ότι είναι σωστές και βοηθάνε την μια πλευρά να αποκτήσεις πλεονέκτημα.
Ας ξεκινήσουμε απο σικελική Najdorf. Στην θέση που προκύπτει μετά από 1. ε4 γ5 2. Ιζ3 δ6 3. δ4 γxδ4 4. Ιxd4 Ιζ6 5. Ιγ3 α6 6. Αε2 (Μια ήσυχη κίνηση αλλά κρύβει αρκετό δηλητήριο. Ήταν πολύ δημοφιλής τις δεκαετίες 60-80. Σήμερα στην πρώτη γραμμή είναι το Αε3.) 6 …ε5 7. Ιβ3 Αε7 8. O-O O-O
τα λευκά παίζουν 9. Ρθ1 που είναι μια χρήσιμη κίνηση αναμονής, να φύγει ο βασιλιάς απο την διαγώνιο α7-η1 που θα ανοίξει μετά απο ζ4. Επιπλέον αδειάζει και το η1 για τον πύργο σε περίπτωση που αποφασίσει να προωθήσει το η-πιόνι στην επίθεση. Αυτά όλα φυσικά δεν μπορούν να δικαιολογηθούν απο τη θέση του διαγράμματος. Τα λευκά έχουν πρωτοβουλία και μια σειρά απο καλές επιθετικές κινήσεις ανάπτυξης όπως ζ4, Αε3, Αη5, α4 Όμως η ανάλυση έδειξε ότι το Ρθ1 πρέπει να παιχτεί τώρα γιατί μετά δεν βγαίνουν τα τέμπο.
Η επόμενη θέση είναι απο την Ρώσσικη άμυνα. Μετά απο 1. ε4 ε5 2. Ιζ3 Ιζ6 3. Ιε5 δ6 4. Ιζ3 Ιε4
τα λευκά έπαιζαν σχεδόν πάντα 5. δ4 για να πάρουν χώρο στο κέντρο και να συνεχίσουν την ανάπτυξη τους. Η σύγχρονη θεωρία όμως προτείνει 5. Ιγ3! Ιγ3 6. δγ3 Τα λευκά αλλάζουν το μοναδικό αναπτυγμένο κομμάτι των μαύρων και ανοίγουν τη διαγώνιο για τον μαυροτετράγωνο αξιωματικό. Το δίπλωμα των πιονιών και η απομάκρυνση του δ-πιονιού απο το κέντρο δεν είναι αδυναμίες. Η κίνηση αυτή παίζεται σχεδόν αποκλειστικά σήμερα και φαίνεται ότι δίνει πλεονέκτημα στα λευκά. Ο λόγος είναι ότι τα μαύρα δεν μπορούν να κάνουν παιχνίδι στο κέντρο και τα λευκά μπορούν να ξεκινήσουν παιχνίδι στην πτέρυγα του βασιλιά. Τα μαύρα θα πρέπει να βγάλουν μια δύσκολη άμυνα. Είναι λίγο απίστευτο ότι τα μαύρα χωρίς αδυναμίες και με ένα πιόνι παραπάνω στο κέντρο δυσκολεύονται να αμυνθούν.
Συνεχίζουμε με Ruy Lopez. 1. ε4 ε5 2. Ιζ3 Ιγ6 3. Αβ5 Ιζ6 (Η άμυνα Berlin, το άνοιγμα
κατατεθέν της μοντέρνας εποχής.) 4. δ3 (Μια εναλλακτική προσπάθεια για πλεονέκτημα.
Το 0-0 οδηγεί στην κύρια γραμμή.) 4… Αγ5
Εδώ τα λευκά παίζουν 5. Αχγ6. Δίνουν τους 2 αξιωματικούς χωρίς καν να περιμένουν τα μαύρα να παίξουν α6. Ο λόγος είναι ότι τα μαύρα δεν θα το έπαιζαν αλλά στην κατάλληλη στιγμή θα έπαιζαν Ιδ4. Τα λευκά για να το αποφύγουν αλλά και για να αποφύγουν το άμεσο γ3 τρώνε τον ίππο. Η κίνηση δικαιολογείται απο το ότι τα μαύρα θα αναγκαστούν να χάσουν τέμπο επειδή σε αυτή τη θέση ο Αγ5 θα πρέπει να γυρίσει στο δ6 να υποστηρίξει το ε5 και να μπορέσουν τα μαύρα να παίξουν γ5. Λογικά όλα αυτά αλλά εκ των υστέρων μετά απο αρκετές αναλύσεις.
Και απο την Ισπανική να πάμε στην Σκώτικη παρτίδα. 1. ε4 ε5 2. Ιζ3 Ιγ6 3. δ4 εxδ4 4. Ιxδ4 Αγ5 5. Ιxγ6 Βζ6
Τα μαύρα απειλούν ματ στο ζ2. Η στάνταρ κίνηση είναι 6. Βδ2 Όμως έρχεται το 6. Βζ3 και προτείνει αλλαγή βασιλισσών διπλώνοντας μάλιστα και τα πιόνια. Η συνέχεια είναι ακόμα καλύτερη αφού τα μαύρα δεν αλλάζουν και προτιμούν να αφήσουν τα λευκά να κάνουν την αλλαγή γιατί τα διπλωμένα ζ δεν αποδεικνύονται αδύνατα. Σίγουρα τέτοιες αποφάσεις κρύβουν πολλές ώρες μελέτης για δομές πιονιών.
Φυσικά απο ένα κείμενο για ανοίγματα δεν γίνεται να λείπει το γκαμπί της βασίλισσας, το άνοιγμα των παγκόσμιων πρωταθλημάτων. 1. δ4 δ5 2. γ4 ε6 3. Ιγ3 Ιζ6 4. Ιζ3 Ιβδ7 (Μια κίνηση που στοχεύει να αντιμετωπίσει δυναμικά το Αζ4.) 5. Αζ4 (Εδώ υπήρχαν πολλές επιλογές. Το ε3 οδηγεί στη Semi-Slav ένα πολύ δυναμικό άνοιγμα. Το γχδ5 οδηγεί στην Carlsbad αλλά ο ίππος στο ζ3 περιορίζει αρκετά τις δυνατότητες των λευκών και τα μαύρα δεν έχουν ιδιαίτερα προβλήματα. Τέλος Αη5 οδηγεί στην ορθόδοξη παρτίδα, αγαπημένο άνοιγμα του Capablanca, που όμως σήμερα έχει αναλυθεί διεξοδικά.) 5…δxγ4 6. ε3
και ενώ κάποιος θα περίμενε κάτι σαν α6, γ5 ή α6, Αδ6 κάτι κλασσικό σε στυλ γκαμπί της βασίλισσας έρχεται το 6… β5 7. Ιχβ5 Αβ4+ 8. Ιγ3 Ιδ5 και φαίνεται η ιδέα. Τα μαύρα έδωσαν το β-πιόνι για να κρατήσουν το γ-πιόνι και να περιορίσουν τον λευκο αξιωματικό. Τέτοιες ιδέες βλέπαμε στο γκαμπί του βασιλιά όχι της βασίλισσας.
Για το φινάλε ένα νέο άνοιγμα, αγαπημένο του Carlsen που το παίζει συχνά σε online blitz αλλά δεν δίστασε να το βάλει και στο παγκόσμιο πρωτάθλημα blitz κερδίζοντας μάλιστα και τον Caruana. 1. ε4 η6 2. δ4 Ιζ6 3. ε5 Ιθ5 The norwegian rat
Αντικειμενικά τα λευκά είναι καλύτερα. Βασικά δεν χρειάζεται να κάνουν κάτι. Απλά να συνεχίσουν την ανάπτυξη και τα μαύρα θα δυσκολεύονται συνέχεια λόγω του κακού ίππου στο θ5. Το λάθος που μπορεί να κάνουν είναι να παίξουν 4. Αε2 για να φάνε το πιόνι. Η πράξη έδειξε οτι τα μαύρα αρκεί να αδιαφορήσουν για το πιόνι με 4… δ6! και στέκονται ΟΚ.
Όλα αυτά τα παραδείγματα είναι σταγόνα στον ωκεανό μπροστά στις εξελίξεις της θεωρίας. Είναι όμως πολύ καλό που και που να γυρνάμε πίσω και να κοιτάμε τις θέσεις υπό το νέο πρίσμα και να μην παρασυρόμαστε στις βαριάντες. Άλλωστε η κατανόηση του παιχνιδιού είναι πιο σημαντική απο μεμονωμένες κινήσεις, ακόμα και αν πολλές φορές η σύγχρονη θεωρία μας κάνει να αισθανόμαστε ότι μαθαίνουμε το παιχνίδι απο την αρχή.