Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από ένα παλιό βιβλίο (“The Psychology of Chess Mistakes” by Alexander Ilyin-Zhenevsky) το οποίο είχα διαβάσει πριν από δεκαετίες αλλά σίγουρα αυτή τη στιγμή δεν θυμάμαι και πολλά από τα στοιχεία της εκεί ανάλυσης. Επομένως ό,τι ακολουθεί είναι μερικές δικές μου σκέψεις για τους λόγους που οδηγούμαστε σε λάθος συμπεράσματα (σε θέσεις με υπεροχή) μέσα από δύο χαρακτηριστικές στιγμές των αγώνων της Κυριακής. Οι παρτίδες δημιοσιεύθηκαν χθες και είναι οι αγώνες ανάμεσα στον GM Σπύρο Σκέμπρη και τον Γιάννη Παπαγεωργίου και στη συνέχεια η δική μου παρτίδα με τον Γιάννη Ρεβύθη. Φυσικά όσον αφορά την πρώτη παρτίδα πρόκειται για εικασίες και δεν σημαίνει ότι αναδεικνύουν την αλήθεια των πραγμάτων, αφού δεν μπορώ να ξέρω τι ακριβώς σκεφτόταν ένας παίκτης πολύ πιο έμπειρος από εμένα.
Στιγμή 1η
Είναι η στιγμή που ο λευκός χρειάζεται να παίξει την κίνηση: 1.Bf7+ μία ψευδοθυσία στην ουσία Kxf7 2. d5 κλείνει τον αξιωματικό στο γ6 και ο μαύρος πρέπει να δει ότι χρειάζεται να “επιστρέψει” τον αξιωματικό με την κίνηση 2…Ba4! για να απομακρύνει τη βασίλισσα από την επίθεση 3. Qxa4 Re2 και μάλλον 4.f6 με καλύτερη θέση για τον λευκό.
Όλα τα παραπάνω ο λευκός τα είδε ξεκάθαρα -αν και χρειάστηκε αρκετό χρόνο, όπως δήλωσε μετά την παρτίδα,- αλλά δεν έπαιξε αυτή τη συνέχεια προτιμώντας το εξαιρετικά αμφίβολο 1.bc5?
Τι πήγε λάθος στη συγκεκριμένη περίπτωση;
Ο λευκός καταλάβαινε πολύ καλά ότι έχει υπεροχή και ίσως εκτιμούσε ότι αυτή είναι τέτοια που να του δίνει το δικαίωμα να ελπίζει σε πλήρη κυριαρχία και εν τέλει μία γρήγορη νίκη. Δεν φοβόταν μήπως ο μαύρος κρατήσει το κομμάτι μετά τη θυσία, γιατί αυτό θεωρούσε ότι δεν τον σώζει. Η επίθεση θα ήταν τέτοια που θα του εξασφάλιζε τη νίκη. Έβλεπε όμως την άμυνα με 2…Ba4! που εξασφάλιζε υπεροχή αναμφίβολα (γιατί έχει πάρει πίσω το κομμάτι και ένα πιόνι στο ζ7, έχει καταστρέψει τη θέση του αντίπαλου βασιλιά…) ωστόσο δεν βλέπει ένα γρήγορο τέλος (αφού η βασίλισσα του δεν είναι στην πλευρά του βασιλιά, αλλά στην αντίθετη πτέρυγα) όπως είναι η αρχική του πεποίθηση, οπότε μπαίνει σε μία διαδικασία να αμφιβάλλει αν αυτός είναι ο σωστός δρόμος. Βλέπει ίσως και ένα πύργο του μαύρου στην 2η οριζόντιο (3…Re2) και απορρίπτει την ιδέα, αν και το ένστικό του του λέει ότι αυτή ήταν η συνέχεια, ενώ και η ανάλυση αυτής της θέσης του κόστισε αρκετό χρόνο.
Αποφασίζει λοιπόν να παίξει μία κίνηση (1.bc5?) η οποία αλλάζει τα καλά του κομμάτια, καταστρέφει την κεντρική πιονοδομή και ενεργοποιεί στην ουσία τα κομμάτια του αντιπάλου του. Μάλλον η κίνηση πρέπει να παίχθηκε υπό καθεστώς ψυχολογικής πίεσης (η σύγκρουση ανάμεσα στην αρχική εκτίμηση και το αποτέλεσμα της ανάλυσης) και ίσως με μία δόση εσφαλμένης αντίληψης περί ασφάλειας με βάση την καλή θέση που υπήρχε ως αυτή τη στιγμή. Η αναντιστοιχία λοιπόν ανάμεσα στην αρχικά υψηλή εκτίμηση περί υπεροχής και η ασυμφωνία με το αποτέλεσμα της ανάλυσης δεν του επέτρεψαν να πάρει την αντικειμενικά μάλλον σωστή απόφαση να δώσει τον αξιωματικό στο ζ7. Φυσικά ως άνθρωποι είναι πολύ δύσκολο να ξεπεράσουμε αυτό το ψυχολογικό εμπόδιο. Δεν είμαστε μηχανές ώστε να βλέπουμε ότι με την α επιλογή είμαστε ακόμη στο σωστό δρόμο, έστω και αν δεν κερδίζουμε άμεσα με επίθεση, ενώ στην άλλη περίπτωση ήδη η θέση μας έχει υπονομευθεί.
Στιγμή 2η
Η θέση αυτή είναι από τη δική μου παρτίδα και φυσιολογικά προκύπτει το ερώτημα πώς μοιάζει με την προηγούμενη θέση;
Τι λάθος έγινε εδώ που να μοιάζει με την άλλη περίπτωση;
Να σημειώσω εδώ πώς δεν θέλω σε καμία περίπτωση να συγκρίνω το δικό μου επίπεδο με το επίπεδο ενός GM να μειώσω ή προβάλω κάτι αδικαιολόγητα. Η λογική είναι να δούμε λίγο τον τρόπο σκέψης μας σε στιγμές που έχουμε ή αισθανόμαστε τουλάχιστον ότι έχουμε την υπεροχή.
Ομοιότητες: Κι εγώ, όπως ο GM Σκέμπρης, αισθανόμουν ότι έχω στο σημείο αυτό κάποια υπεροχή. Ίσως όχι αποφασιστική υπεροχή με επίθεση όπως στην πρώτη περίπτωση, αλλά ήξερα ότι χρειάζεται η αλλαγή των μαυροτετράγωνων αξιωματικών, την οποία σκεφτόμουν εδώ και αρκετή ώρα, ώστε να προκύψει μία πιονοδομή ευνοϊκή για τα λευκά. Το μειονέκτημα ήταν ότι χρειαζόταν να καταστραφεί η πιονοδομή μου (δίπλωμα στη ζ στήλη μετά από το 1.Bf4 Bxf4 2.gxf4) το οποίο με φόβιζε λίγο γιατί αν υπήρχε η δυνατότητα να κερδίσω χωρίς να κινδυνεύσει ο βασιλιάς μου θα το προτιμούσα!
Ομοιότητα 2η: εδώ αρχίζουν οι αμφιβολίες και η απόρριψη της καλής επιλογής. Προσωπικά έπαιξα από ανασφάλεια και φυσικά μετά από αρκετή σκέψη μία κατώτερη κίνηση (1.Rb3) έχοντας μάλιστα χάσει και την επαφή με τη θέση, αφού δεν έχω αντιληφθεί πλήρως τις απειλές του αντιπάλου μου. Όπως ο λευκός στην προηγούμενη θέση καταστρέφει την πιονοδομή του και αφήνει τα κομμάτια του αντιπάλου να παίξουν, έτσι κι εγώ δεν βλέπω το χτύπημα με 1…ε5 που γυρίζει την κατάσταση με το μαύρο πλέον να έχει περίπου ίσες τύχες με το λευκό να διεκδικήσει το παιχνίδι, αφού έχω εστιάσει μόνο στο δικό μου παιχνίδι. Φυσικά και ο αντίπαλός μας έχει δικαίωμα ύπαρξης!
Συμπεράσματα
Σε τι μπορεί να μας ωφελήσει μία τέτοια προσέγγιση;
- Προσωπικά διαπίστωσα ότι είτε είσαι GM είτε ένας ερασιτέχνης ο τρόπος σκέψης δεν είναι πολύ διαφορετικός. Τα προβλήματα είναι ίδια ειδικά όταν βαδίζουμε σε καταστάσεις αχαρτογράφητες.
- Το να εμπιστεύεται κανείς το ένστικτό του, όταν μάλιστα αυτό δεν είναι μόνο μία ενστικτώδης αντίδραση, είναι επίσης πολύ σημαντικό.
- Το να είμαστε δεκτικοί στις αλλαγές είναι επίσης κρίσιμο. Δεν χρειάζεται κανείς να φοβάται την αλλαγή (π.χ. η αλλαγή της πιονοδομής στη δική μου περίπτωση) αφού αυτός μπορεί να είναι ο δρόμος που θα μας φέρει τη νίκη. Είναι νομίζω ένα δύσκολο σημείο και πολλές φορές αποτυγχάνουμε επειδή δεν τολμάμε να αλλάξουμε λίγο τα πράγματα.
- Ο αντίπαλός μας έχει δικαίωμα ύπαρξης! Ακόμα και σε θέσεις που φαίνονται καλές για έναν από τους δύο υπάρχουν πάντα δυνατότητες αντίστασης και δημιουργίας προβλημάτων. Είναι εκεί που γίνονται και τα περισσότερα λάθη.
- Η κατά το δυνατόν πιο αντικειμενική εκτίμηση των πραγμάτων σε σώζει από πολλές δυσάρεστες καταστάσεις. Η αρχική εκτίμηση για τη θέση θα πρέπει να συμφωνεί με την τελική αντίληψη γι’ αυτή, αλλιώς κάτι δεν πάει καλά στην προσέγγισή μας.
- Η καλή διαχείριση του χρόνου σε τέτοιες στιγμές -ειδικά όταν διαρκώς μειώνεται ο χρόνος στις επίσημες παρτίδες- είναι επίσης μία ικανότητα που χρειάζεται εξάσκηση.
- Μην αποφασίζεις την επόμενη κίνησή σου υπο καθεστώς πίεσης! Χρειάζεται να υπάρχει μία ξεκάθαρη ιδέα για τις δυνατότητες των δύο πλευρών. Food for thought!