Η περίοδος του λεγόμενου Ψυχρού πολέμου είναι η περίοδος μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έως και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Σε αυτή τη μακρά περίοδο των πενήντα περίπου χρόνων το σκάκι χρησιμοποιήθηκε τόσο από το Ανατολικό μπλοκ όσο και από τη Δύση ως ένα μέσο πολιτικής προπαγάνδας, προκειμένου να φανεί μέσω αυτού η υπεροχή του ενός συστήματος έναντι του άλλου. Φυσικά για τους λάτρεις του παιχνιδιού, η πολιτική του “αξιοποίηση” λειτούργησε θετικά, αφού έφερε στο προσκήνιο τους πραγματικά καλύτερους παίκτες κάθε εποχής, οδήγησε σε αγώνες που κέντρισαν το ενδιαφέρον όλου του κόσμου και κατά συνέπεια βοήθησε ώστε το παιχνίδι να θεωρείται κάτι παραπάνω από μία “παιδιά” (διασκέδαση δηλ. για τον ελεύθερο χρόνο) και φυσικά να καταστεί πιο δημοφιλές στο ευρύ κοινό.
Η “ειρηνική” σύγκρουση
Το κομμουνιστικό καθεστώς για ένα μεγάλο διάστημα κατάφερε να έχει το καλύτερο σύστημα, τους καλύτερους παίκτες στον κόσμο και έτσι να προβάλει την ιδέα της υπεροχής του σοσιαλισμού έναντι του καπιταλισμού. Παίκτες όπως ο Botvinnik, ο Petrosian λειτουργούσαν ως ζωντανές αποδείξεις αυτής της ιδέας. Ο πρώτος, μηχανικός στο επάγγελμα, ενεργό μέλος του κομμουνιστικού κόμματος αναδείχθηκε σε μέντορα πολλών νέων παικτών που βάδιζαν στα βήματά του. Με τη δημιουργία της Σχολής Botvinnik, με την εκπαίδευση και τη διάκριση των πραγματικά καλύτερων παικτών, με το όραμά του για μία μηχανή που θα παίζει σκάκι καλύτερα από ό,τι οι άνθρωποι της εποχής, με το σφιχτό, αλάνθαστο σχεδόν στρατηγικό του παίξιμο αποτελούσε την πεμπτουσία του σκακιστή. Από την άλλη μεριά η Δύση έπρεπε να οργανώσει την απάντησή της, η οποία μάλλον βρέθηκε στο πρόσωπο του Robert James Fischer. Ένα πρόσωπο αμφιλεγόμενο, και πολύ δημοφιλές, που έδωσε τη δυνατότητα στους Δυτικούς να φανούν πραγματικά ανταγωνιστικοί για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο.
Τα μεγάλα ματς – Οι προσωπικότητες
Η μακρά αυτή περίοδος έχει να μας προσφέρει τρεις σημαδιακές συγκρούσεις, όλες ενδιαφέρουσες, αν και λίγο διαφορετικές μεταξύ τους. Η πρώτη είναι η αυτή μεταξύ του Boris Spassky και του R.J.Fischer. H δεύτερη αφορά τους Anatoly Karpov με τον Victor Kortchnoi, ενώ η τρίτη είναι αυτή ανάμεσα στον Α. Karpov και τον Garry Kasparov.
Το ματς του αιώνα
Η πρώτη αναμέτρηση διεξάγεται στο αποκορύφωμα αυτής της περιόδου του Ψυχρού πολέμου στα 1972 με το λεγόμενο “ματς του αιώνα”. Από τη μία μεριά ο Boris Spassky ένας από τους κορυφαίους παίκτες του 20ου αι. και από την άλλη ο Fischer. Η αναμέτρησή τους ήταν συναρπαστική με τον Fischer να αποσπά τον τίτλο και τις εντυπώσεις.
Ο “ανύπαρκτος φυγάς”
Στη δεύτερη περίπτωση ο Korchnoi ένας Σοβιετικός φυγάς, “αποστάτης” στη Δύση από το 1976 ανταγωνίζεται τον προστατευόμενο του Κόμματος και του “Πατριάρχη” της Σοβιετικής Σχολής (Botvinnik), τον Anatoly Karpov. Τα ματς ήταν πολύ έντονα και φυσικά προσέλκλυσαν το ενδιαφέρον πολλών. Τελικά ο Karpov διατηρεί τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή που κατείχε από το 1975, αφού ο Fischer είχε αρνηθεί να υπερασπισθεί τον τίτλο του.
The two Κ’s
Η τρίτη αναμέτρηση (περίπου μία δεκαετία μετά το προηγούμενο ματς) αφορά τους Karpov ως παγκόσμιο πρωταθλητή και από την άλλη τον Garry Kasparov ως διεκδικητή. Και οι δύο παίκτες προέρχονται προφανώς από τη Σοβιετική Ένωση, αλλά ιστορικά έχει καλλιεργηθεί η εντύπωση πως ο πρώτος ήταν ο αγαπημένος του καθεστώτος, ενώ ο δεύτερος ως κάποιος που έρχεται να αναταράξει τις ισορροπίες. Το πρώτο ματς ανάμεσά τους (1984) διακόπηκε -κάπως αυθαίρετα- χωρίς να αναδειχθεί κάποιος νικητής, αφού κανείς δεν έφτασε στις απαιτούμενες 6 νίκες. Είναι γνωστή στους σκακιστικούς κύκλους η ιστορία αυτών των ματς για να φτάσουμε στα 1985, όταν ο G. Kasparov ανακηρύσσεται παγκόσμιος πρωταθλητής στην ηλικία των 22 ετών.
Συμπέρασμα
Η πολιτική σύγκρουση ανάμεσα στις Η.Π.Α. και την Ε.Σ.Σ.Δ. είχε επίδραση και στο παιχνίδι του σκακιού. Αυτό χρησιμοποιήθηκε ως μέσο προπαγάνδας. Εξελίχθηκε από μία διασκεδαστική ενασχόληση σε μία “ειρηνική σύγκρουση” που επέτρεπε την εξαγωγή συμπερασμάτων για την πολιτική ή πολιτισμική υπεροχή του ενός ή του άλλου συστήματος. Μέσα από μία σειρά από σκληρούς σε κάθε επίπεδο αγώνες έκανε το σκάκι ιδιαίτερα δημοφιλές και ενδιαφέρον για μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων, οι οποίοι ίσως δεν έπαιζαν καν το παιχνίδι, αλλά συμμετείχαν ιδεολογικά σε όλο αυτό το πλαίσιο που προσπαθήσαμε να περιγράψουμε. Όσον αφορά το ίδιο το παιχνίδι, η εφαρμογή ενός καλά οργανωμένου συστήματος διαλογής ταλέντων διαμόρφωσε αυτό που έχουμε συνηθίσει να λέμε η Σοβιετική Σκακιστική Σχολή. Μπορεί η τεχνολογική πρόοδος να μην ήταν τέτοια ώστε να έχουμε τη χρήση μηχανών, βάσεων δεδομένων κ.ο.κ, έφερε ωστόσο ένα υψηλότερο επίπεδο αφοσίωσης και διαμόρφωσε παίκτες που ασχολούνταν με αυτό σε επαγγελματική βάση. Μία σειρά από μεγάλες διοργανώσεις, τουρνουά άρχισαν να διεξάγονται σε μεγαλύτερο βαθμό ως αποτέλεσμα της δημοφιλίας του παιχνιδιού. Το σκάκι είχε περάσει πλέον σε μία άλλη σφαίρα, ένα παιχνίδι που είχε μέσα του και πολλές άλλες αναφορές!.